Podstawowe informacje o skardze indywidualnej do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu
Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu [Trybunał lub ETPC] jest europejskim organem sądownictwa międzynarodowego, który został powołany na mocy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka [Konwencja lub EKPC] z 1950 r. do badania skarg międzypaństwowych (art. 33) i indywidualnych (art. 34) oraz wydawania opinii doradczych (art. 47).
I. Kto może wnieść skargę do Trybunału
Skargi indywidualne tzw. skargi do Trybunału w Strasburgu mogą wnosić osoby, grupy jednostek, osoby prawne oraz organizacje pozarządowe (ratione personae) podlegające jurysdykcji państw, które ratyfikowały Konwencję (47 państw europejskich). Podmioty te mogą zarzucić naruszenia praw zawartych w Konwencji lub jej Protokołach. Rzeczpospolita Polska ratyfikowała EKPC w dniu 19 stycznia 1993 r., ale skargi przeciwko niej można składać na naruszenia praw człowieka, które nastąpiły po 1 maja 1993 r.
II. Co może być przedmiotem skargi
Skarżyć można jedynie działania lub zaniechania organów władzy publicznej, tj. sądów, administracji państwowej, samorządowej, itd. Tym samym Trybunał w Strasburgu nie rozpatrzy skargi na działania osób prywatnych lub osób prawnych (przedsiębiorstw, spółek) – chyba, że wykonują one zadania zlecone przez organy państwowe (w ramach wykonywania władzy publicznej).
Prawo do składania skarg do Strasburga posiadają zatem osoby fizyczne oraz osoby prawne (przedsiębiorstwa, spółki prawa handlowego, organizacje pozarządowe). Osoby prawne posiadają ograniczony katalog zarzutów, są to przede wszystkim zarzuty związane z rzetelnością prowadzenia postępowania sądowego, poszanowania mienia oraz ochrony własności prywatnej. Tytułem przykładu w sprawie Kreuz przeciwko Polsce, skarżący wygrał, albowiem Trybunał stwierdził, że postępowanie sądowe (gospodarcze) przekroczyło „rozsądny termin” (postępowanie trwało około 10 lat) – tym samym doszło do naruszenia prawa do rzetelnego procesu sądowego.
Zaznaczyć należy, że skarżący musi uważać się osobiście i bezpośrednio za ofiarę naruszenia EKPC, tj. nie można wnieść skargi za kogoś, ani w interesie ogólnym, jako actio popularis. Trybunał rozpoznaje skargi bez pobierania opłat sądowych.
III. Katalog postanowień Konwencji
EKPC chroni w szczególności następujące prawa i wolności:
- prawo do życia;
- zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania;
- prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego;
- prawo do odszkodowania za niesłuszne zatrzymanie, aresztowanie i skazanie;
- prawo do rzetelnego procesu sądowego w sprawach cywilnych i karnych;
- prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego;
- prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania;
- prawo do wolności wyrażania opinii;
- prawo do wolności zrzeszania się i stowarzyszania się;
- prawo do skutecznego środka odwoławczego;
- prawo do poszanowania mienia – prawo do ochrony własności prywatnej;
- zakaz dyskryminacji
- prawo do nauki;
- prawo do głosowania i kandydowania w wyborach;
- prawo do swobodnego poruszania się;
- prawo do równości małżonków.
IV. Podstawowe kryteria dopuszczalności skargi (tj. wymogi, od których uzależnia się czy Trybunał rozpatrzy merytorycznie skargę)
Materialny (merytoryczny) zakres skarg (ratione materiae)
Skarga wnoszona do Trybunału winna dotyczyć zarzutów naruszenia tylko praw i wolności człowieka zawartych w Konwencji i jej Protokołach dodatkowych.
Wykorzystanie krajowych środków odwoławczych (ratione iuris)
Przed wniesieniem skargi do Trybunału konieczne jest wykorzystanie krajowej ścieżki odwoławczej, która może doprowadzić do zadośćuczynienia skutkom naruszenia praw lub bezpośrednio do usunięcia tychże skutków. Środkami odwoławczymi są, co do zasady w sprawach cywilnych i karnych apelacja i skarga kasacyjna/kasacja do Sądu Najwyższego, zaś w sprawach administracyjnych skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego i skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W drodze wyjątku można nie skorzystać z krajowych środków odwoławczych, jednakże tylko w przypadku, kiedy wykaże się, że te środki i tak okazałyby się nieskuteczne.
Termin do wniesienia skargi do Trybunału (ratione temporis)
Termin na wniesienie skargi do Trybunału wynosi obecnie 4 miesiące i liczony jest od dnia doręczenia stronie ostatecznego orzeczenia (np. orzeczenia Sądu Najwyższego) wraz z uzasadnieniem w skarżonej sprawie. Termin uległ skróceniu na mocy Protokołu nr 15 do Konwencji, który wszedł w życie w dniu 1 lutego 2022 r. (więcej o skróceniu terminu).
Zakaz anonimowości
Warunkiem rozpoznania skargi przez Trybunał jest podanie pełnych danych personalnych, w tym imienia, nazwiska, daty i miejsca urodzenia, obywatelstwa itp. wraz ze złożeniem własnoręcznego podpisu na skardze. Skargi wniesione jako anonimowe nie są rozpoznawane.
Skarga identyczna, co do istoty
Trybunał nie rozpatruje spraw, które były już przedmiotem jego rozpatrzenia i zakończyły się wydaniem orzeczenia lub spraw, które zostały poddane innej międzynarodowej procedurze dochodzenia lub rozstrzygnięcia i jeśli skarga nie zawiera nowych, istotnych informacji.
Znaczący uszczerbek skarżącego (ratione valoris)
W sprawie musi wystąpić tzw. znaczący uszczerbek – w przeciwnym przypadku Trybunał może uznać skargę za niedopuszczalną i jej nie rozpatrzy chyba, że poszanowanie praw człowieka wymaga jej merytorycznego rozpatrzenia, gdy nie została ona należycie rozpatrzona przez sąd krajowy.
Polubowne załatwianie skarg
Konwencja przewiduje, że na każdym etapie postępowania Trybunał może zalecić zainteresowanym stronom rozwiązanie sprawy na drodze polubownej, z uwzględnieniem żądania o zadośćuczynienie.
Nadużycie prawa do skargi
Skarga zostanie uznana za nadużycie prawa do skargi, w szczególności w przypadku, gdy w skardze: znajdują się nieprawdziwe informacje, w pismach zostanie użyty obraźliwy język bądź dojdzie do naruszenia zasady poufności procedury polubownego rozstrzygania sporów. Skarga może zostać także uznana, jako nadużycie prawa przez Trybunał, kiedy w sposób oczywisty będzie dokuczliwa i pozbawiona rzeczywistego celu.
Oczywista bezpodstawność skargi
Skarga nie może być oczywiście bezpodstawna, co oznacza, że jeżeli na etapie wstępnego rozpoznania Trybunał uzna, że naruszenie EKPC nie zostało dostatecznie wykazane w skardze, to nie będzie ona dalej rozpoznawana.
V. Rozpoznanie skargi przez Trybunał
Dopiero po uznaniu przez Trybunał skargi za dopuszczalną, przystąpi on do jej merytorycznego rozpoznania z udziałem przedstawicieli stron w procedurze kontradyktoryjnej. Konwencja gwarantuje publiczny charakter rozpraw i jawność dokumentów. Trybunał może orzec o przyznaniu słusznego zadośćuczynienia pokrzywdzonej stronie, na które składa się: szkoda o charakterze majątkowym, szkoda o charakterze niemajątkowym oraz koszty i wydatki. Wyrok ostateczny jest wiążący, a nad jego wykonaniem czuwa Komitet Ministrów Rady Europy.
W naszej Kancelarii zajmujemy się kompleksową obsługą klienta w zakresie składania skarg indywidualnych do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, w szczególności:
- analizą stanu faktycznego sprawy pod kątem kryteriów dopuszczalności;
- sporządzaniem skarg indywidualnych do Trybunału oraz
- dalszą reprezentacją przed Trybunałem i na etapie wykonania wyroku przed Komitetem Ministrów Rady Europy.
Polecane strony internetowe:
Europejski Trybunał Praw Człowieka
Wyszukiwarka orzeczeń Trybunału
Tekst Konwencji w polskiej wersji językowej